BiałystokWprowadzenie

Warszawa, Kraków, Gdańsk? Wciąż odwiedzacie te same miejsca? A może dla odmiany wybierzecie się do miasta mniej uczęszczanego przez turystów, lecz równie ciekawego? Do miasta, w którym krzyżuje się wiele religii i kultur. Do miasta, które nieustannie się rozwija. I wreszcie, do miasta, w którym życie toczy się o wieeele wolniej. To właśnie w Białymstoku, w stolicy województwa podlaskiego, położonej na północnym-wschodzie Polski, znajdziecie ciszę, spokój i uciekniecie od typowego zgiełku wielkich miast. Jesteście gotowi? Zatem zapraszamy w drogę!

• Białystok jest stolicą województwa podlaskiego.
• Jest częścią Zielonych Płuc Polski. Tereny zielone zajmują 32% powierzchni miasta. Na jego terenie wytyczono rezerwaty: Las Zwierzyniecki oraz Antoniuk.
• To miasto wielokulturowe. Najliczniejszą grupę stanowią wyznawcy katolicyzmu i prawosławia, jednak oprócz nich w mieście żyją protestanci oraz muzułmanie (Tatarzy).
• Plasuje się na 11. miejscu wśród najliczniejszych miast Polski.

Geografia

Białystok leży w północno-wschodniej Polsce, na Nizinie Północnopodlaskiej, w centrum województwa podlaskiego. Na powierzchni 102,12 km² mieszka 296 310 osób. Administracyjnie miasto dzieli się na 28 osiedli, posiadających własną radę i zarząd. Wraz z okolicznymi miejscowościami Białystok tworzy aglomerację, którą zamieszkuje około 432 tysięcy osób. Rzeźba terenu na tym obszarze jest bardzo zróżnicowana. Do najwyższych wzniesień należą pagórki i wzgórza, które największą wysokość (ok. 165-175 m n.p.m.) osiągają w rejonie osiedla Pietrasze oraz poza miastem – w miejscowościach: Grabówka i Sowlany. Dominują jednak tereny płasko-faliste o wysokości 130-150 m n.p.m.

Warto podkreślić, że Białystok charakteryzuje się centralnym położeniem wobec najważniejszych kompleksów przyrodniczych. Niedaleko rozciąga się obszar Puszczy Knyszyńskiej, który obejmuje teren jedenastu podlaskich gmin: od Gródka przez Supraśl po Sokółkę i Krynki. Przez obszary Puszczy Knyszyńskiej przepływa rzeka Supraśl, będąca prawym dopływem Narwi. Jednak takich unikatowych terenów na terenie województwa jest dużo więcej. Blisko leży również Biebrzański Park Narodowy (najkrótsza trasa wynosi 41 km). Przez jego obszar przepływa rzeka Biebrza, jej dolina tworzy największy naturalny kompleks torfowisk w Europie Środkowej. Nie można zapomnieć o Narwiańskim Parku Narodowym, usytuowanym na zachód od Białegostoku (oddalonym o ok. 40 km), a dokładniej znajdującym się między Surażem a Rzędzianami. Jak sama nazwa wskazuje, przez park przepływa rzeka Narew, która tworzy na jego terenie żyzne formy bagienne i torfowiskowe. Już nie centralne, a nieco dalsze położenie (ok. 80 km) charakteryzuje Białystok względem Białowieskiego Parku Narodowego, będącego centralną częścią Puszczy Białowieskiej. Rezerwat znany jest nie tylko z najliczniejszej światowej populacji żubra na wolności, ale także ze świetnie zachowanych form naturalnego lasu pierwotnego.

Historia

Z powstaniem miasta wiąże się pewna legenda. Litewski książę, Gedymin, podczas polowania w Puszczy Bielskiej, zapragnął chwilę odpocząć. Postanowił zrelaksować się tuż nad strumieniem. Zachwycony jego pięknem, miał podobno powiedzieć: „Czysty, biały stok. Można by nad nim zbudować dwór myśliwski albo i wieś założyć”. Jak książę rzekł, tak się stało. Najpierw wybudowano dwór, a następnie założono osadę o nazwie: Biały Stok. Ile w tym prawdy? Tyle, ile w każdej legendzie – odrobina. Faktycznie przez dzisiejsze miasto przepływa rzeka Biała, dlatego można uznać ją za dość prawdopodobną. Jednak powstanie miejscowości datuje się dopiero na przełom XV i XVI wieku. Do Białegostoku, ze względu na położenie, od zawsze przenikały wpływy innych kultur. Raz znajdował się w obrębie Wielkiego Księstwa Litewskiego, kiedy indziej w granicach Królestwa Polskiego. Niekiedy bywało tak, że jego tereny były rozdzielane pomiędzy Litwą a Koroną.

Ważną datą w historii miasta był rok 1659, kiedy to Stefan Czarniecki w zamian za swe osiągnięcia wojenne otrzymał Białystok oraz starostwo tykocińskie. Jednak hetman oddał te tereny swojej córce, Katarzynie Aleksandrze. Już w 1691 roku Białystok uzyskał prawa miejskie dzięki staraniom syna Katarzyny – Mikołaja Stefana, który zabiegał o to u króla Jana III Sobieskiego. Mimo to, największy rozwój miasta nastąpił za sprawą Jana Klemensa II Branickiego, uważanego dzisiaj za głównego patrona Białegostoku. Branicki doprowadził miasto nie tylko do rozkwitu kulturalnego oraz gospodarczego, ale także – oświatowego. Jego dwór, mający siedzibę w barokowym pałacu, skupiał najważniejszych artystów i naukowców. Pałac ten nazywany jest dzisiaj Pałacem Branickich, a nawet Wersalem Północy, i stanowi jedną z wizytówek Białegostoku.

Po III rozbiorze Polski Białystok znalazł się pod panowaniem Prus. Wzrosło wówczas administracyjne znaczenie miasta. Już wtedy Białystok był miastem wielokulturowym, gdzie najliczniejszą grupę stanowili Żydzi (później kolejno: Polacy, Białorusini i Niemcy). Jednak traktat z Tylży (1807) zmienił sytuację ziem białostockich. Zostały one przekazane carowi Aleksandrowi I i jako obwód białostocki znalazły się w obrębie Cesarstwa Rosyjskiego. Mimo represji spowodowanych klęskami powstań listopadowego oraz styczniowego, Białystok rozwijał się. Pojawiały się fabryki przemysłu włókienniczego, wzrastała liczba ludności, miasto powiększało się o kolejne tereny. Mimo że Rosjanie prowadzili aktywną politykę rusyfikacyjną, to z równie wielkim zapałem działały miejscowe stowarzyszenia kulturalne, próbujące zatrzymać ten proces.

W 1915 roku, w czasie I wojny światowej, miasta nie ominęły niemieckie bombardowania. W trakcie wycofywania się z Białegostoku, Rosjanie zniszczyli wiele ważnych budynków przemysłowych i magazynów. Po nich do miasta wkroczyli Niemcy, jednak 11 listopada 1918 roku podpisali akt kapitulacji. Ożyły więc nadzieje na włączenie Białegostoku do Polski. 10 maja 1919 oficjalnie utworzono Wielki Białystok, a kilka miesięcy później odbyły się pierwsze wybory do Rady Miejskiej. Jednak już w 1920 roku miasto zostało przejęte przez bolszewików. Na szczęście, stan ten nie trwał długo. 22 sierpnia tego samego roku Rosjanie zostali wypędzeni z ziem białostockich przez polskie wojsko.

Po tych wszystkich burzliwych wydarzeniach udało się odbudować przemysłową potęgę miasta. Prym wśród zakładów wiodły fabryki sukna, sukien i kołder. Właścicielami przedsiębiorstw byli głównie Żydzi, którzy przed II wojną światową stanowili o przemysłowej sile Białegostoku. Jednak 15 września 1939 roku Niemcy zaatakowali miasto, którego niestety nie zdołano obronić. Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Białystok został wcielony do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Rozpoczęły się wywózki miejscowej ludności na Sybir oraz masowe akcje rusyfikacyjne. Jednakże po zerwaniu paktu o nieagresji przez III Rzeszę, hitlerowcy w 1941 roku ponownie wkroczyli do Białegostoku. Dokonali wówczas wielu mordów na ludności żydowskiej, a tych, których oszczędzili, osadzili w murach getta. Wkrótce dokonali jego krwawej likwidacji, a ocalałych zesłali do obozów koncentracyjnych. W 1944 roku hitlerowcy wycofywali się z miasta i władzę po raz kolejny przejęli w nim Sowieci.

Białystok w wyniku działań wojennych został niemal doszczętnie zniszczony. Dziś miasto wraz z przyległymi terenami tworzy największą aglomerację w północno-wschodniej Polsce. Niestety, nie ocalało praktycznie nic z dziedzictwa żydowskiego, pozostały jedynie pojedyncze ślady ich obecności w przedwojennym Białymstoku. A szkoda, bo miasto mogłoby wykorzystać ten potencjał.

Białystok to prawdziwe skupisko kultur. Dominują tu dwie religie: katolicyzm i prawosławie. Około 30% mieszkańców to wyznawcy prawosławia. Dlatego też wszystkie ważne święta religijne obchodzone są nie raz, a dwa razy w roku. Prawosławni Boże Narodzenie świętują 7 stycznia. Bywa, że wyznawcy obu religii obchodzą święta wielkanocne w tym samym czasie, jednak nie jest to normą. W mieście można także odnaleźć pojedyncze ślady kultury żydowskiej, na jednym z osiedli znajduje się stary i dość zaniedbany cmentarz żydowski, a także kilka ulic nazwanych na cześć ważnych postaci pochodzenia żydowskiego, np. twórcy esperanto – Ludwika Zamenhofa.

Oprócz katolicyzmu i prawosławia jest jeszcze jedna wielka religia – futbol, a konkretnie drużyna piłkarska Jagiellonii Białystok. Fani w Białymstoku wprost szaleją na jej punkcie i tłumnie przychodzą na wszystkie mecze. Gdy gra Jagiellonia, ulice pustoszeją, a na trybunach odbywa się istne kibicowskie szaleństwo. W mieście królują żółto-czerwone flagi – barwy zespołu. Klub ma za sobą niemal sto lat historii, powstał w 1920 roku. Do jego największych sukcesów zalicza się zdobycie Pucharu oraz Superpucharu Polski w 2010 roku oraz 3. miejsce w ekstraklasie w sezonie 2014/2015.

Stolica województwa podlaskiego znana jest ze specyficznej gwary, zwanej żartobliwie śledzikowaniem. Charakteryzuje się ona półmiękką wymową spółgłosek: ś, ź, ć, dź, które przyjmują formę: si, zi, ci, dzi. Taką artykulację można usłyszeć wśród starszego pokolenia. W dodatku, mowa białostoczan i mieszkańców aglomeracji białostockiej, jest bardzo melodyjna, a samogłoski ulegają przedłużeniu, co potocznie nazywane jest zaciąganiem. Gwarę wyróżnia także powszechne używanie konstrukcji z przyimkiem dla (zamiast formy celownika), np. „powiedz dla mamy”, zamiast „powiedz mamie”.

Co ciekawe, język białostoczan jest bardzo zróżnicowany, głównie ze względu na bliskie sąsiedztwo tego terenu z Kurpiami, Mazowszem oraz Suwalszczyzną, silne są również wpływy białoruskie i litewskie. I tak, istnieje wiele rodzimych zwrotów, których znaczenie pozostaje tajemnicą dla mieszkańców innych regionów. Kto z Was wie, co oznacza bajstruk? A ile to bułka chleba? Czy da się wytrzymać wisk? Czy w nocy przyda się baterejka? Co znaczy tarkować? Szybko rozwiązujemy tę zagadkę. Bajstruk to nieślubne dziecko, bułka chleba – to jeden bochenek chleba, wisku (krzyku) wytrzymać się nie da, a w nocy na pewno przyda się coś, by oświetlić drogę, czyli baterejka. Natomiast tarkować oznacza trzeć na tarce. To tylko kilka przykładów regionalizmów, dodamy, że jest ich znacznie więcej. Wszystkie z nich w osobliwy sposób oddają wpływ innych języków na język białostoczan. Nie martwcie się, jeśli czasami nic z tego nie rozumiecie. Nie jesteście jedyni :).

Białostoczanie z dystansem podchodzą do śledzikowania. Potrafią śmiać się z samych siebie. Nie przejmują się nieprzychylnymi komentarzami ze strony mieszkańców innych regionów, czego przykładem może być coroczne Święto Białostockiego Śledzia. W programie tego wydarzenia są nie tylko konkursy kulinarne na najpyszniejsze potrawy ze śledzia, ale też konkurs śledzikowania, ale przede wszystkim – dobra zabawa.

W mieście wciąż żywa jest pamięć o twórcy języka esperanto – Ludwiku Zamenhofie, który urodził się w Białymstoku w 1859 roku i mieszkał tu wraz z rodziną (dziś ulica, na której się wychował, nosi jego nazwisko). Jak wiadomo, Zamenhof był twórcą idei sztucznego języka – esperanto. Dlaczego jego utworzenie było tak ważne? Białostoczanin uważał, że w ten sposób ułatwiona zostanie komunikacja między przedstawicielami różnych narodów i kultur. Idea była słuszna – dziś uniwersalny język, stworzony przez Zamenhofa, używany jest przez 2 miliony ludzi na świecie.

 Mówi się, że każdy moment jest dobry na podróżowanie. Jeżeli jednak chcecie wiedzieć, kiedy będzie najlepiej wyruszyć w Waszą wymarzoną podróż, zerknijcie do rozdziału „Kiedy jechać?”.

Staramy się, aby ten rozdział przewodnika był dla Was wartościowy i NIESAMOWICIE BARDZO MOCNO zależy nam na Waszej opinii. Prosimy Was – wyraźcie ją korzystając z przycisku „Szepnij nam do ucha”. Nawet najkrótsza i najprostsza informacja się liczy: „Podoba mi się” lub „Co Wy w ogóle robicie, zmieńcie branżę”. W ten sposób pomożecie nam rozwijać się dla Was – kontynuować to, co jest dobre i poprawiać to, co Wam się nie spodoba.

Jeśli widzicie potencjał w tym, co robimy, to nie trzymajcie tego dla siebie. Pomóżcie nam dalej budować ten portal, zwiększając dotarcie do innych osób, którym publikowane przez nas artykuły mogą pomóc w planowaniu podróży. Może jest wśród Waszych znajomych ktoś, komu warto podać adres www.breakplan.com? Prosimy Was, jeśli ten darmowy przewodnik, który przeczytaliście ma dla Was wartość, udostępnijcie go na fejsie i polubcie nasz profil – nic nie tracicie, a nam da to dowód, że wiele godzin pracy nad przewodnikiem, żebyście mogli go przeczytać zupełnie za darmo, ma sens i warto dalej się rozwijać.

Z góry Wam dziękujemy za każdy rodzaj wsparcia i życzymy wymarzonej podróży.